SAHADA RİSK DEĞERLENMDİRMESİ ÇALIŞMALARINDA YAPILAN ÖNEMLİ HATALAR VE ÇÖZÜMLERİ
Yazarı: Mehmet Albayrak
Tarihi: 19 Nisan 2022, Son güncelleme: 19 Nisan 2022
6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu süreç yönetimine odaklı risk önleme ilkelerine dayanan hükümleriyle proaktif yaklaşımı benimsemiştir. Bu nedenle;
Risklerden korunma ilkeleri
MADDE 5 – (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim
temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek.
f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
Temel alınarak çalışma yapılması gerekirken kanunun bu maddesi ile İşyerlerinde risk değerlendirmesi yönetmeliği
Risk değerlendirmesi ekibi
MADDE 6 – (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur.
a) İşveren veya işveren vekili.
b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri.
c) İşyerindeki çalışan temsilcileri.
ç) İşyerindeki destek elemanları.
d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi
çalışanlar.
(2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir.
(3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir.
(4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını
karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.
(5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.
Risk Değerlendirmesi Aşamaları
Risk değerlendirmesi
MADDE 7 – (1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol
tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.
(2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.
Tehlikelerin tanımlanması
MADDE 8 – (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır.
a) İşyeri bina ve eklentileri.
b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler.
c) Üretim süreç ve teknikleri.
ç) İş ekipmanları.
d) Kullanılan maddeler.
e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler.
f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.
g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri.
ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri.
h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.
ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.
i) İşyerinin teftiş sonuçları.
j) Meslek hastalığı kayıtları.
k) İş kazası kayıtları.
l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar.
m) Ramak kala olay kayıtları.
n) Malzeme güvenlik bilgi formları.
o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.
ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları.
p) Acil durum planları.
r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
(2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da
değerlendirilebilir.
(3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal,
ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu
hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur.
a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler.
b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler.
ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen,
ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler.
d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından
kaynaklanabilecek tehlikeler.
e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın
önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler.
f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler.
g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler.
ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler.
h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu
izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
(4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol,
ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet
seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.
Risklerin belirlenmesi ve analizi
MADDE 9 – (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden
kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.
(2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya
da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.
(3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.
(4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.
(5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale
getirilir.
Risk kontrol adımları
MADDE 10 – (1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır.
a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır.
1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması.
2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi.
3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi.
c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş
tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.
ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.
(2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.
(3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu
maddedeki adımlar tekrarlanır.
Dokümantasyon
MADDE 11 – (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir.
a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı.
b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri.
c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi.
ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı.
d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.
e) Tespit edilen riskler.
f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler.
g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları.
ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.
(2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır.
(3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir.
Maddeleri genellikle dikkate alınmamaktadır. Sonuçta yetersiz, etkisiz, sahaya uygulanamayan, amaç ve hedeflere ulaşılmasında katkı sağlamayan, yasak savma
anlayışından öteye gitmeyen risk değerlendirme raporları ortaya çıkmaktadır.
Söz konusu hükümleri standart, teknik ve iş sağlığı ve güvenliği kurallarını temel alarak basitleştirirsek aşağıdaki risk değerlendirme iş akışını elde etmiş oluruz;
İş akışı:
1. Üst yönetim taahhüdü ve sorumluluk bildirimi
2. Planlama
3. Ekibin oluşturulması
4. Ekibin çalışma esas ve kurallarının prosedür haline getirilmesi
5. Ekibe risk değerlendirme konusunda eğitim verilmesi
6. İş programı hazırlanması
7. Risk değerlendirmesi çalışması için kontrol listesinin hazırlanması
8. Risk değerlendirme raporunun format olarak hazırlanması
9. Uygulama
a) ofis denetimi
b) saha denetimi
c) bulguların toplanıp kayıtlanması
d) bulguların sektör özellikleri, literatür, standart ve mevzuat süzgecinden geçirilerek netleştirilmesini
e) tehlikelerin tanımlanması
f) risklerin belirlenmesi
g) risk analizi (8. maddede seçilen kalitatif, yarı kantitatif veya kantitatif risk analiz metoduyla)
h) risk değerleme (kalitatif, yarı kantitatif veya kantitatif)
ı) risk değerlendirme (mevcut önlemlerin etkileri de gözönünde bulundurularak)
9. Kontrol önlemlerinin, termin ve sorumluların belirlenmesi
10. Risk değerlendirme raporunun hazırlanması
11. Risk değerlendirme ekibinin imzalaması
12. Risk değerlendirme raporunun işveren veya vekilinin onayına sunulması
12. Onay
13. Kontrol önlemlerinin uygulanması ve izlenmesi
14. Kontrol önlemlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi
15. Kabul edilebilirlik seviyesiyle karşılaştırılması
16. Kabul edilebilir risk seviyesine indirgenemeyen risklerin nedenlerinin araştırılması
17. Yeni önlemlerin belirlenmesi, uygulanması ve izlenmesi
18. 14. adıma dön
Sahada risk değerlendirme çalışmalarının iki bölümde yapılması gerekmektedir;
1. İş Güvenliği yönünden
Ekibin koordinasyonu ve liderliği iş Güvenliği uzmanında olmalıdır.
2. İş sağlığı yönünden
Koordinasyon ve liderlik işyeri hekiminde olmalıdır.
Tüm çalışma iş Güvenliği Uzmanının ve işyeri hekiminin işbirliği ile yönetilip yürütülmeli,çalışanların görüşleri alınmalı, ekip üyelerinin tam katılımı sağlanmalıdır. Sonuçta teknik
çalışmada değerlendirme toplantıları yapılarak rapor hazırlanmalıdır. İnsan kaynakları, personel birimlerinden veya idari/mali sorumludan üst yönetim talimatlandırmasıyla tam
sekreterya desteği alınmalıdır. Risk değerlendirme ekibinin başında bu nedenle ya işveren yada üst yönetimden etkin bir işveren vekili bulunması kanun hükmüdür.
Risk önlemede öncelik kriterleri:
1. Risk önlemede sektör veya işyerinin karakteristiği gözönüne alınarak genel bir risk değerlendirme yönteminin yanında bir de özel risk değerlendirme yöntemi seçilmeli ve
uygulanmalıdır (örnek kimya sektörü için yasal hükmü yerine getirmek için Fine-Kinney yanında hazop ve lopa kullanımı, metal ve makina imal sektörü için Fine-Kinney ve proses
FMEA, yapı işlerinde Fine-Kinney ve JSA)
2. Kontrol önlemlerini belirleme
3. Kontrol önlemlerinin seçimi
4. Kontrol önlemlerinin fizibilitesi
5. Kontrol önlemlerinin maliyet analizi
6. Kontrol önlemlerine karar verme
7. Risk değerlendirme raporunun hazırlanması
8. Raporun işveren/işveren vekiline sunumu
9. Onay ve uygulama
İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ancak bu şekilde başarıyla uygulanabilir, etkin ve başarılı olabilir.
Kullanılması Gereken En Temel Kaynaklar (Genel)
1. Mevzuat
İlgili Mevzuat ve Standartlar:
• 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
• 4857 Sayılı İş Kanunu
• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
• 6098 Sayılı Borçlar Kanunu
• Makina Emniyeti Yönetmeliği
• Makina Koruyucuları Yönetmeliği
• İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
• İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
• Tozla Mücadele Yönetmeliği
• Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği
• Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
• Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
• Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
• Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
• Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Şartları Hakkında Yönetmelik
• Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği
• Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği
• Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
• Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi hakkında Yönetmelik
• Büyük Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik
• Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunması Hakkında Yönetmelik
• Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik
• Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunması Hakkında Yönetmelik
• Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik
• Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
• Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
• Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta yer Alan İşyerlerinde Çalışacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
• İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği
• İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
• Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
• Alt İşverenlik Yönetmeliği
• Hafriyat Toprağı ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
• ISO Rehber 51
• ISO Rehber 73
• ISO 31000
• ISO 31010
• EN ISO 12100
• EN 14100
• IEC 60079
• IEC 80079
• NFPA 70E
• API 571
• API 653
• ASME B31.3
• Risk Assessment, Theory, Methods and Applications 2e, Wiley 2020
• Occupational Safety and Health, Fundamental Principal and Phiolosophies, CRC Press 2017
• Introduction to Fire Prevention 8e, Perason 2015
• Chemical Hazards of the Workplace 5e, Wiley 2004
• Physical Hazards of the Workplace, LP 2001
• Ergonomic Checkpoints, ILO 2010
• Occupational Health 2e, Oxford University Press 2013
• WHO ICD Version 2019
• Essential Toxicology for Health Protection 2e, Oxford University Press 2012
• Safety at Work and Emergency Control 2e, CRC Press 2019
• Explosion Protection, Elsevier 2004
Görüntülenme Sayısı:28
